Het verhaal van het magische zwaard Excalibur en koning Arthur spreekt nog altijd tot de verbeelding. In 1981 maakte John Boorman een verfilming en gebruikte voor de score niet alleen muziek van Wagner, maar ook fragmenten uit de Carmina Burana.
De versie van Boorman is gebaseerd op de vijftiende-eeuwse vertelling ‘Le Morte d’Arthur’ van Thomas Malory. Het verhaal begint met Uther Pendragon die na een overwinning op het leger van Cornwall van tovenaar Merlijn het magische zwaard Excalibur krijgt, waardoor hij koning wordt. Net nadat hij vader geworden is, sterft hij door een moordaanslag, maar hij kan nog net het zwaard in een rotsblok steken. Niemand kan het zwaard eruit trekken, behalve de rechtmatige troonopvolger. Jaren later slaagt Arthur, de zoon van Uther, van zowel Saksische als Angelse (adjectief van de Angelen, een volk) afkomst en opgevoed door een Keltische familie, erin om het zwaard uit de steen te halen en zich zo tot koning van Engeland gekroond te zien. Geleid door de wijsheid van Merlijn brengt hij vrede in het land, sticht de ridderorde ‘De Ridders van de Ronde Tafel’ en huwt hij Guinevere. Omdat zijn halfzus Morgana, zijn overleden vader de schuld geeft van de dood van haar eigen vader, besluit ze om wraak te nemen op Arthur. Deze wraak brengt een einde aan het huwelijk van Arthur, aan de vrede in het land en halveert de ridderorde.
De film met zijn prachtige verhaal, personages, kostuums en decors, kreeg een heroïsche muziekscore die het verhaal stuwt en bij momenten een bezwerende impact heeft. Het meest indrukwekkende muzikale fragment is wellicht het lied uit de Carmina Burana ‘O Fortuna’.
‘Carmina Burana’ is de titel van een compositie van Carl Orff. De betekenis van deze Latijnse naam is ‘Liederen uit Beuern’. Het dorp Beuern ligt in Beieren en heet eigenlijk Benediktbeuern, naar het belangrijke klooster waarvan verschillende middeleeuwse handschriften bewaard bleven. Het beroemdste handschrift uit dit klooster, de ‘Codex Buranus’, ontstond in de periode 1220 – 1230 en kreeg toevoegingen tot in de tweede helft van de 14de eeuw. Het werk bevat de Carmina Burana en werd ontdekt in 1803.
De middeleeuwse compositie heeft een heel eigen stijl. De teksten zijn deels voorzien van eenstemmige muziek, alleen een melodie, genoteerd in lijnloze neumen, vandaar dat we dit vandaag niet meer kunnen omzetten naar voor ons leesbare muziek. Carl Orff selecteerde in 1935 een aantal liederen en schreef er zijn eigen muziek bij. Naast de muziek schreef hij ook een lichtprogramma. Hij gaf het geheel een ondertitel: ‘Profane liederen gezongen door solisten en koor, begeleid door instrumenten en magische beelden’. De begeleiding van de solisten en het koor was oorspronkelijk voor twee vleugels en slagwerk. Later herschreef hij de instrumentatie naar één voor een geheel symfonieorkest. De wereldpremière vond plaats op 8 juni 1937 in de opera van Frankfurt.
De compositie begint en eindigt met een hymne aan Fortuna, de godin van het lot. Het middendeel bestaat uit drie delen: het eerste deel heet ‘In de lente’ en brengt liefdesliederen, het tweede deel ‘In de taverne’ brengt drank- en gokliederen, het derde deel ‘In de hof der liefde’ heeft het over de zinnelijke liefde. Orff beeldt het leven uit als een soort rad van fortuin. Het motto is “Soms heb je geluk, maar de dag erna kan je weer helemaal in de put zitten, daarom is het belangrijk volop te genieten van de momenten van intens geluk, want het duurt vaak maar even”. Hij liet zich ongetwijfeld inspireren door de middeleeuwse teksten en vooral door de afbeelding op de eerste bladzijde van het middeleeuwse handschrift met een miniatuur van het rad van fortuin.
De Carmina Burana van Orff wordt nog regelmatig uitgevoerd, vooral het koorstuk ‘O Fortuna’ wordt in veel films en reclame gebruikt.
De verfilming van John Boorman is misschien niet de meest historisch juiste versie van het leven van koning Arthur, maar wellicht de meest tot de verbeelding sprekende. De scène met de hand van de fee van het meer die het zwaard overhandigt aan Uther is een filmhistorisch motief geworden dat in andere films en zelfs in series gebruikt wordt omdat het een ongelooflijke poëtische kracht heeft.
Voor de combinatie van film en muziek kan u kijken en luisteren naar de filmtrailer.