2021 is het jubileumjaar van Raveel. In 1966 maakte hij zijn eerste grote muurschilderingen in de kelder van de villa van het Park van Beervelde. De restauratie van die werken werd recent voltooid.
Roger Raveel (15 juli 1921 – 30 januari 2013) zou binnenkort honderd jaar geworden zijn. Een ideale gelegenheid voor een herdenking en BOZAR wijdt een retrospectieve aan het leven van de kunstenaar. Die is te bezoeken van 18 maart t/m 21 juli 2021 (Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23 – 1000 BRUSSEL). Ook de gemeente Zulte plant allerlei activiteiten n.a.v. de 100ste verjaardag van zijn ereburger. En dan is er uiteraard nog een bijzondere tentoonstelling in het Roger Raveelmuseum in Machelen-aan-de-Leie, geboorteplaats van Raveel en deelgemeente van Zulte. “Zien, denken, schilderen – een gesprek met Roger Raveel” is er te bezichtigen van 28 maart t/m 18 juli 2021 (https://rogerraveelmuseum.be/tentoonstelling/zien-denken-schilderen ).
Maar ook dichter bij huis kan je werk van Roger Raveel “beleven”. De kelders van de villa in het Park van Beervelde herbergen erg mooie muurschilderingen van de kunstenaar. En die werden, tijdig voor de herdenking, net gerestaureerd. Lochristinaar.com ging een kijkje nemen en sprak met graaf Renaud de Kerchove de Denterghem, door wie dit kunstwerk er destijds kwam.
Het ontstaan
In het Park van Beervelde lieten Charles De Kerchove de Denterghem – de tweede graaf – en zijn gemalin Eugenie rond 1870 een nieuw kasteel oprichten. Net naast het oude kasteeltje dat ondertussen bouwvallig was. Het nieuwe, pittoreske gebouw had een enorm volume van zo’n 10.000m³ maar was zeer duur in onderhoud. Toen het in de Tweede Wereldoorlog dan ook nog beschadigd geraakte, besloot men over te gaan tot de afbraak. In 1950 liet Charles de Kerchove – de vijfde graaf – dan op de grondvesten een voornaam, praktischer landhuis optrekken.
Het was zijn tweede zoon – de toen 17-jarige graaf Renaud en huidige bewoner van de villa – die bij zijn vader aandrong om een mancave te mogen inrichten voor zichzelf, zijn beide broers en hun vrienden. Charles de Kerchove was blij dat hij iets kon doen voor zijn puberende zonen maar was toch bezorgd over het eindresultaat. En daarom sprak hij kunstenaar Roger Raveel aan om de keldergangen naar de mancave op te smukken. Het idee ontstond na een bezoek aan een tentoonstelling met werk van Raveel in het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten.
Roger Raveel
Kunstenaar Roger Raveel zag heel wat potentieel in de opdracht. Het gaf hem de mogelijkheid om de grenzen van het doek te doorbreken en een 3-dimensioneel schilderij te scheppen. De toeschouwers zouden als het ware deel uitmaken van het kunstwerk.
“Raveel was – commercieel gezien – een zeer intelligent kunstenaar die gedreven was om beroemd te worden. En ook de opdracht in Beervelde was op dat vlak een opportuniteit. Roger Raveel drong bij mijn vader graaf Charles aan opdat de inhuldiging in 1967 gepaard zou gaan met een grote receptie. Mijn vader was daar niet enthousiast over, maar ging uiteindelijk akkoord” vertelt graaf Renaud ons.
Eén van de schilderingen in de kelder is het Lam Gods. Het algemene concept voor dit tafereel was van Raveel, maar alle vier de kunstenaars hebben hieraan gewerkt.
“Ik herinner me nog dat Raveel hier destijds zei dat zijn Lam Gods binnen 500 jaar even beroemd zou zijn als dat van de gebroeders Van Eyck” vervolgt de graaf.
Uiteindelijk zou Raveel uitgroeien tot een van de belangrijkste Belgische schilders van de tweede helft van de 20ste eeuw. Hij onderscheidde zich door een geheel eigen en bijzondere beeldtaal die het midden hield tussen figuratief en abstract.
“De internationale faam van artiesten als Andy Warhol, Roy Lichtenstein zou hij niet verwerven.Wereldberoemd, in Vlaanderen en Nederland” zoals graaf Renaud het omschrijft.
Samenwerking met Lucassen, Elias en De Keyser
Het werk in Beervelde was Raveels eerste grote muurschildering. Voor de realisatie liet hij zich bijstaan door de Nederlander Reinier Lucassen, Oostendenaar Etienne Elias en streekgenoot Raoul De Keyser. Ze maakten allen deel uit van wat men “De nieuwe figuratie” en “de nieuwe visie” noemde, richtingen die verwant waren aan popart. Kunstenaars hielden vast aan figuratief werk, maar integreerden abstractie. Het viertal werkte in Beervelde in september en oktober ’66 samen, maar bond zich nadien niet aan mekaar. De inhuldiging van het werk, met de receptie, vond op 27 mei 1967 plaats.
De restauratie
“De werken hadden de voorbije decennia te lijden onder de vochtigheid in de kelders. De pleisterlaag waarop geschilderd was brokkelde af en ik was zinnens dit zo te laten. Bij de dienst Onroerend Erfgoed waren de meningen verdeeld of er geïnvesteerd moest worden in kunst op dergelijke slechte ondergrond. Maar kunstwerken zijn soms ook slechts tijdelijk of zelfs vergankelijk, denk bv. aan installaties van inpakkunstenaar Christo of de hamzuilen van Jan Fabre in Gent. Uiteindelijk – dankzij de inzet van gravin Caroline (de echtgenote van graaf Cédric, neef van graaf Renaud) werd voor een grondige restauratie geopteerd. We besloten om met de firma Ornament cvba in zee te gaan” licht graaf Renaud ons toe. “Grondige restauratie wil niet zeggen, dat het werk er nu helemaal nieuw uitziet. Integendeel, de delen die terug toegevoegd werden moeten zich onderscheiden van de rest. Ze moeten kunnen verwijderd worden voor het geval er op termijn nieuwe, betere restauratietechnieken zouden zijn.”
“De restauratie heb ik samen met mijn collega Elsbeth Denys, een stagiaire en 2 zelfstandigen uitgevoerd. We zijn in oktober 2018 gestart en hebben dit in verschillende fasen uitgevoerd” vertelt Fabian Rasson (Ornament cvba). “Op dit moment leggen we de laatste hand aan een afvoerbuis die geïntegreerd was in de kunstwerken en die we dienden te vervangen. Die buis wordt nog geschilderd en dan zijn we hier helemaal klaar. De kostprijs van de volledige restauratie 66.317 euro BTWi, waarvan bijna de helft gesubsidieerd wordt. Wanneer een volgende restauratie noodzakelijk zal zijn, is moeilijk te voorspellen. We hebben nu enkel de beschadigde gedeelten aangepakt. Het is moeilijk voorspelbaar hoe lang de andere delen nog goed blijven. De muren werden niet geïnjecteerd (tegen het opstijgend vocht) omdat dit hoogstwaarschijnlijk voor ernstige bijkomende schade aan het kunstwerk zou zorgen. Waar mogelijk hebben we – op de achterzijde van de wanden- wel verluchtingsgaatjes gemaakt.”
(Nvdr : Dit gesprek vond in januari 2021 plaats, alle werken zijn ondertussen uitgevoerd)
Het kunstwerk in de villa
Bezoekers van de kelders van de villa, bevinden zich onmiddellijk middenin de kunstwerken van Raveel en zijn 3 geestesgenoten. De fiets naast de ingangsdeur staat er niet toevallig, maar maakt deel uit het totaalbeeld. Op de muur van de inkomhal beeldde de schilder de graaf en zijn familie af. De betegelde keldervloer werd in de eerste muurschildering ook doorgetrokken, zodat de inkom er groter uitziet dan hij werkelijk is. Om het ruimtelijk effect te versterken, werden in een aantal hoeken spiegels geplaatst. Bezoekers worden zo geregeld op het verkeerde been gezet. Net als door de aangebrachte schaduwen van personen, deurklinken en buizen of door de schakelaars die bijgeschilderd werden.
De treden van de bestaande keldertrap werden verlengd, de leuning maakt deel uit van het kunstwerk en de man die de trap af loopt, reflecteert in de hoekspiegel van de gang. Elias schilderde onder de trap een sanitaire ruimte. In de aanpalende ruimte vereeuwigden de 4 kunstenaars zichzelf met hun silhouetten. De duif van “Het Lam Gods” is van hout en 2 spiegels – tegenover elkaar geplaatst – zorgen voor een beeld van oneindigheid.
Op de kopzijde van de gang een wiel aan de muur met een geschilderde karretje. In 1968 verraste Raveel met zijn “Karretje om de hemel te vervoeren”. In de houten kist lag een spiegel. En wie nieuwsgierig in het karretje keek, zag toen de weerspiegeling van de hemel. Misschien speelde Raveel in Beervelde al met het idee?
Op de tegenovergestelde zijde van de hoofdgang terug een echte “trompe l’oeuil”: de vloer, de plinten en ook het plafond worden in het schilderij doorgetrokken en verlengen zo de gang.
Omwille van reproductierechten en de daaraan verbonden kosten, kunnen we deze keer geen uitgebreide fotoreeks in hoge resolutie publiceren. Wie de gerestaureerde kunstwerken van Raveel in Beervelde wil bekijken, kan contact opnemen met het secretariaat van het Park van Beervelde ( +32(0)9 3568182 of info@parkvanbeervelde.be ). Een gegidst bezoek aan de kelders van de villa, kan gecombineerd worden met een (geleid) bezoek aan het domein. Een unieke belevenis.
(Foto’s © Bennie Vanderpiete & Annick Gentier – Roger Raveel – SABAM – 2021)